Ἡ Θεολογικὴ διάσταση καὶ τὸ ἦθος τῶν Ὀλυμπιακῶν ἀγώνων
Γράφει ὁ Ἡρακλῆς Ρεράκης, Καθηγητὴς ΑΠΘ,
Πρόεδρος τῆς Πανελλήνιας Ἑνώσεως Θεολόγων
Τὸ γενικότερο ἀγωνιστικὸ πνεῦμα, ριζωμένο στὸν ἀρχαῖο ἑλληνικὸ πολιτισμὸ καὶ συνδυασμένο μὲ τὴν ἀνάγκη ἐπιβίωσής του, καταλήγει νὰ γίνει τρόπος ζωῆς στὸν ἀρχαῖο ἑλληνικὸ κόσμο.
Ἡ συνεχὴς δοκιμασία τοῦ Ἕλληνα, ἡ ἀγωνιστική του ἐπιμονὴ γιὰ συνεχή βελτίωση καὶ γιὰ τὴν κατάκτηση τοῦ καλύτερου, εἶναι ὅροι συνυφασμένοι μὲ τὸν χαρακτῆρα του, ποὺ συνδέονται μὲ τὴν κοινωνική του ζωή, μὲ τὴ θρησκευτική του πίστη καὶ ἐκφράζονται, μέσῳ τῶν ἀρετῶν καὶ τῶν προτύπων του.
Οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες στὴν ἱστορική τους πορεία βρίσκονται πάντοτε ἀγωνιζόμενοι γιὰ τὴν ἐπίτευξη ἑνὸς ἄθλου, μιᾶς ἀνδραγαθίας, μιᾶς νίκης, ἀναπτύσσοντας… τὴ μέγιστη σωματικὴ καὶ πνευματική τους δύναμη.
Ἀκόμη καὶ τοὺς θεούς τους, σύμφωνα μὲ τὴ μυθολογία τους, τοὺς θέλουν νὰ ἀγωνίζονται μὲ τοὺς Τιτᾶνες καὶ τοὺς Γίγαντες καὶ νὰ νικοῦν, καθιστῶντας τὴ γιγαντομαχία πρότυπο ἀγωγῆς καὶ σύμβολο τῆς νίκης τοῦ μέτρου, τοῦ λόγου καὶ τῆς ἁρμονίας, ἐνάντια στὴν ἀμετρία, τὴν ἀλογία καὶ τὴ βαρβαρότητα.
Τὸ ἀγωνιστικὸ πάθος τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων, βρῆκε διέξοδο στοὺς ἀθλητικοὺς ἀγῶνες. Ἔτσι, ἐνῷ πολλοὶ λαοὶ τῆς ἀρχαιότητας εἶχαν γυμναστικὲς ἀσκήσεις, μόνον οἱ Ἕλληνες, τὶς σημαντικὲς αὐτὲς ἀσκήσεις τὶς μετέτρεψαν σὲ ἀθλητικοὺς ἀγῶνες.
Ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῶν ὁμηρικῶν ἐπῶν ἐξιδανικεύεται ἡ ἄθληση καὶ συνδέεται μὲ τὴν πίστη στοὺς Θεούς. Ἡ ἀγωνιστικὴ ἅμιλλα, γιὰ πρώτη φορὰ στὴν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας, μετατρέπεται, μὲ τὸ ἑλληνικὸ πνεῦμα, σὲ ἀρετή. Ὁ ἀνταγωνισμὸς θεωρεῖται ἔρις, ἐνῷ ἡ ἅμιλλα καὶ ὁ συναγωνισμὸς λογίζονται ὡς παιδαγωγικὲς ἀρετές, κυρίως κατὰ τὴν ἀρχαϊκὴ καὶ κλασσικὴ ἐποχή.
Ἡ ἅμιλλα ἐπιλέγεται ὡς ἀρετή, διότι ἐμψυχώνει, ἐξευγενίζει, διδάσκει καὶ συντελεῖ στὴν πνευματικὴ πρόοδο. Ἔκπληκτοι οἱ ἀπεσταλμένοι του Ξέρξη βρίσκουν τοὺς Σπαρτιᾶτες στὶς Θερμοπύλες, λίγο πρὶν τὴν μάχη, νὰ ἀθλοῦνται καὶ νὰ συναγωνίζονται.
Οἱ νεκροὶ τιμοῦνται ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες μὲ ἀγῶνες καὶ ὁ θάνατός τους ἀντιμετωπίζεται, μὲ αἰσιοδοξία καὶ ἐλπίδα, καθὼς ἔπεσαν γιὰ τὸ χρέος τους ἔναντι τῆς πατρίδας ἀλλὰ καὶ μὲ τὴ χαρὰ καὶ τὴν ἀνακούφιση, ποὺ φέρνει ἡ θυσία τῶν νεκρῶν γιὰ τὴν κοινὴ νίκη.
Μὲ αὐτὴν τὴ στάση, ἀκόμη καὶ ὁ θάνατος μετατρέπεται σὲ στοιχεῖο πνευματικῆς ἀναγέννησης καὶ θριάμβου τῆς ζωῆς. Τὸ ἀγωνιστικὸ καὶ συναγωνιστικὸ πνεῦμα μετατρέπεται σὲ παιδαγωγικὸ ἰδεῶδες καὶ διατηρεῖ στὸ κύτταρο τῶν Ἑλλήνων, τὴν ἀγωνιστικὴ διάθεση γιὰ ὅ, τί τὸ καλύτερο, σὲ ὅλη τὴν πορεία τῆς ἱστορίας τους.
Ὁ ἀθλητισμὸς δημιούργημα τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ πνεύματος καὶ φανέρωση ὑγιοῦς πολιτισμοῦ, στήριξε καὶ ἐξιδανίκευσε τὸν ἀγῶνα γιὰ τὴν ψυχοσωματικὴ ἄνοδο τοῦ ἀνθρώπου, μὲ βάση τὰ πρότυπα, τὶς ἀξίες, τὴν ἀρετή, τὴν ἀνθρωπιὰ καὶ τὴν πίστη στὸ θεῖο.
Εἶναι χαρακτηριστικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ ἀγῶνες ποὺ διεξάγονταν στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα, μὲ κυρίαρχους τοὺς Ὀλυμπιακούς, ἐνέπνεαν τοὺς Ἕλληνες σὲ κάθε μορφῆς δραστηριότητες. Ἔτσι, δημιουργήθηκε ὁ πόθος ἐπέκτασης καὶ διεύρυνσης τῶν σωματικῶν Ὀλυμπιακῶν ἀγώνων σὲ πνευματικοὺς καὶ μουσικοὺς ἀγῶνες.
Ταυτόχρονα, μὲ τὴν ἐπίδρασή τους, ἔχουν, ὡς παιδαγωγικὴ συνέπεια, τὴ μετατροπὴ τῶν ἐπικίνδυνων ἀνταγωνιστικῶν διαθέσεων γιὰ συρράξεις μεταξὺ ἑλληνικῶν φυλῶν καὶ πόλεων, σὲ ἐπιθυμία συμμετοχῆς σὲ εἰρηνικοὺς καὶ εὐγενεῖς ἀθλητικοὺς συναγωνισμούς, ποὺ ἀνέπτυσσαν τὴ φιλία, τὴ συνεργασία, τὴν ἀλληλοστήριξη.
Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο, σὲ καιροὺς χαλεποὺς καὶ κρίσιμους γιὰ τὴν ἐπιβίωση τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἐπιτυγχάνεται ἡ σφυρηλάτηση τῆς ἐθνικῆς ἑλληνικῆς ἑνότητας καὶ ἀλληλεγγύης, μὲ βάση τὸ ὀμόαιμον, τὸ ὁμόθρησκον καὶ τὸ ὁμόγλωσσον.
Ἔχει ἰδιαίτερη ἀξία ὅτι μέσα ἀπὸ τὸ πνεῦμα τῶν Ὀλυμπιακῶν ἀγώνων ἐπιβεβαιώνεται ἡ σταδιακή, ἀλλὰ οὐσιαστικὴ μετακίνηση τοῦ ἐνδιαφέροντος τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων ἀπὸ τὸν φυσικοκεντρισμὸ στὸν ἀνθρωποκεντρισμό.
Μὲ τοὺς Ὀλυμπιακοὺς ἀγῶνες, ὁ ἄνθρωπος ἐμφανίζεται προικισμένος μὲ πνευματικές, αἰσθητικές, σωματικὲς καὶ ἐθνικὲς δυνάμεις, χαρίσματα καὶ ἱκανότητες.
Οἱ ὀλυμπιακοὶ ἀγῶνες ἔδωσαν τὸ ἔναυσμα γιὰ συνδυασμὸ τῶν πνευματικῶν μὲ τὰ σωματικὰ καὶ αἰσθητικὰ χαρίσματα, προκειμένου νὰ γίνει κοινὰ ἀποδεκτὴ ἡ ἀλήθεια, ποὺ φέρνει τὴν ἁρμονία τόσο στὸν ἴδιο τόν ἄνθρωπο ὅσο καὶ στὶς σχέσεις τοῦ μὲ τὸν πλησίον τοῦ –συναθλητῆ ἢ θεατῆ.
Οἱ Ἕλληνες, ἐπίσης, ἔδειξαν μὲ τοὺς ἀγῶνες πόση μεγάλη σημασία καὶ ἀξία ἔδιδαν στὴν ἐκτὸς τοῦ σχολείου ἀγωγή, στὴν περιβαλλοντικὴ καὶ κοινωνικὴ ἀγωγὴ καὶ μόρφωση, δηλαδὴ στὰ βιώματα, τὰ πρότυπα καὶ τὶς ἐπιρροὲς ποὺ εἰσπράττουν οἱ νέοι ἢ οἱ ὥριμοι- ἀπὸ ὅσα βλέπουν, ἀκοῦν, αἰσθάνονται καὶ ἀντιλαμβάνονται νὰ συμβαίνουν γύρω τους.
Μὲ τὸν τρόπο αὐτόν, ἀνοίγονταν οἱ ὁρίζοντες καὶ οἱ προοπτικές τους, ἔτσι ὥστε νὰ μὴν σκέπτονται ἀτομοκεντρικά, ἀλλὰ νὰ συνειδητοποιοῦν ὅτι ἡ ζωὴ τοὺς ἐξαρτοῦνται καὶ καθορίζονται καὶ ἀπὸ τοὺς ἄλλους, εἴτε εἶναι συμπολῖτες τους, εἴτε ἀκόμη καὶ πολῖτες γειτονικῶν πόλεων καὶ κρατῶν.
Σημειώνεται ὅτι ἐκτὸς τῶν σωματικῶν ἀγώνων τελοῦνταν καὶ πνευματικοὶ καὶ μουσικοὶ ἀγῶνες, στοὺς ὁποίους προσέρχονταν καὶ λάμβαναν μέρος συγγραφεῖς, λυρικοί, σοφιστές, ποιητὲς κ ἅ. Ἐκεῖ ἀναγίγνωσκαν τὰ ἔργα τους, δίδασκαν καὶ ἐξέθεταν τὶς ἀπόψεις τους, ὅπως συνέβη, γιὰ παράδειγμα, μὲ τὸν ἱστορικὸ Ἡρόδοτο, τοὺς σοφιστὲς Ἰππία καὶ Γοργία, τὸν Ξενοκλή, τὸν Εὐριπίδη, τὸν Λυσία, τὸν Ἰσοκράτη κ.ἄ.
Γιὰ τοὺς νέους, ἦταν πολὺ σημαντικὸ γεγονὸς νὰ βλέπουν τὸν λαό τους, μαζὶ μὲ τοὺς γειτονικοὺς λαούς, νὰ στοχάζονται, νὰ συσκέπτονται, νὰ αἰσθάνονται τὴν ἀνάγκη τῆς εἰρήνης, τῆς συνεργασίας καὶ τῆς ἑνότητας, διότι ἔτσι δημιουργοῦσαν καὶ αὐτοὶ εἰρηνικὲς καὶ οἰκουμενικὲς στάσεις καὶ συμπεριφορές.
Ἡ ‘καλοκαγαθία’, ἡ δημιουργία «ἀγαθῶν πολιτῶν», κατὰ τὸν Πλάτωνα, ἦταν μέσα στὴν καρδία τοῦ Ὀλυμπιακοῦ πνεύματος. Ὁ ἄνθρωπος ποὺ συμμετέχει, ὡς ἀγωνιστὴς ἢ θεατὴς στοὺς ἀγῶνες, μαθαίνει νὰ ἀκολουθεῖ τὸ «εὖ ἀγωνίζεσθε» στὴ ζωή του.
Γίνεται ὑπεύθυνος, ἐπιθυμεῖ νὰ φύγει ἀπὸ τὴν ἀνωνυμία τῆς μάζας, αὐξάνεται ἡ προσπάθειά του, γιὰ νὰ προβάλλει τὸν ἑαυτό του, σφριγηλό, σὲ δύναμη καὶ ἀρετή, στὸ χῶρο καὶ τὸν χρόνο τῆς ἐποχῆς του, νὰ ἀποκτήσει ὀντότητα, αὐτοεκτίμηση, αὐτοπεποίθηση καὶ νὰ συνειδητοποιήσει τὸν ἑαυτό του, μέσα ἀπὸ τὴν συναγωνιστική του γνωριμία μὲ τοὺς ἄλλους.
Στὰ πιὸ σημαντικὰ παιδαγωγικὰ σχήματα τοῦ Ὀλυμπιακοῦ πνεύματος συγκαταλέγεται καὶ ἡ θεώρηση τοῦ ἀνθρώπου, ὡς ψυχοσωματικοῦ ὄντος καθὼς καὶ ἡ ἐμμονὴ γιὰ μιὰ σύμμετρη ἀνάπτυξη τῶν σωματικῶν καὶ τῶν πνευματικῶν του προτύπων.
Ἡ Ἀθήνα, ἐξάλλου, ἦταν ἐκείνη ποὺ εἰσήγαγε στὸ παιδαγωγικό της σύστημα τὴν ἰσορροπία στὴν ἄσκηση καὶ τὴ λειτουργία, τοῦ σώματος καὶ τοῦ πνεύματος καὶ τὴν ἁρμονικὴ σύνδεση καὶ συνύπαρξη καὶ τῶν δύο, μιὰ ἰσορροπία, ποὺ υἱοθετήθηκε καὶ ἀπὸ τὸν Χριστιανισμό.
Τὸ «νοὺς ὑγιὴς ἐν σώματι ὑγιῆ» ἐξακολουθεῖ, ὡς σήμερα, νὰ ἐγγράφεται στοὺς στόχους καὶ τοὺς σκοποὺς τῆς παγκόσμιας ἀγωγῆς, παρὰ τὶς διαφοροποιήσεις καὶ τὶς διορθωτικὲς ἀναπροσαρμογὲς στὸ περιεχόμενο του.
Ἡ ἰσόρροπη καὶ ἁρμονικὴ στάση, ἔναντι τῶν σωματικῶν καὶ πνευματικῶν συστατικῶν τῆς ὕπαρξης, προφυλάσσει τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὸ ὑπερβολικὸ ἐνδιαφέρον, ποὺ μπορεῖ νὰ ἐπιδείξει γιὰ ἕνα ἀπὸ τὰ δύο στοιχεῖα καὶ τὶς συνέπειες ποὺ μπορεῖ νὰ ἔχει αὐτὴ ἡ ὑπερβολὴ καὶ ἡ ἀμετρία.
Μὲ βάση τὰ παραπάνω, εἶναι σαφὲς ὅτι ὁ Ὀλυμπισμὸς μετέδιδε καὶ ἐνέπνεε σπουδαῖες ἀρετὲς στοὺς ἀθλητὲς καθὼς συνέδεε τοῦ ἀγῶνες τους μὲ τὸν σεβασμό τους στὸ Θεῖο, μὲ τὴν παγκοσμιότητα, τὴ χωρὶς διακρίσεις καλλιέργεια τοῦ πνεύματος τῆς ὁμαδικότητας, τὴν ἀμοιβαία κατανόηση, τὴ φιλία, τὴ συνεργασία, τὶς διαπροσωπικὲς σχέσεις, τὴν εἰρηνικὴ συνύπαρξη καὶ συμβίωση καθὼς καὶ μὲ τὴν ἀποδοχὴ τῶν κοινῶν ἠθικῶν καὶ ἀγωνιστικῶν κανόνων, τὸν σεβασμὸ τοῦ διαφορετικοῦ καὶ τὴν ἀναγνώριση τῆς ἀνωτερότητας τοῦ καλύτερου.
Τὸ ἐρώτημα εἶναι, ἂν οἱ σύγχρονοι Ὀλυμπιακοὶ ἀγῶνες διατηροῦν τὸ πνεῦμα, τὸ ἦθος καὶ τὸν σκοπὸ ποὺ εἶχαν, ὅταν συστήθηκαν!
