Η τοιχογραφία η οποία καταμαρτυρεί τη προσπάθεια εκλατινισμού των Ορθοδόξων Κυπρίων
Του Β. Χαραλάμπους, θεολόγου
Στο ορεινό χωριό Καλοπαναγιώτης, της Επαρχίας Μαραθάσας της Κύπρου, βρίσκεται η Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή. Το κτίσιμο του Μοναστηριού, ανάγεται στην περίοδο μεταξύ 10ου και 12ου αιώνα. Βόρεια του Μοναστηριού, είναι κτισμένο το Καθολικό του Μοναστηριού, αποτελούμενο από τρεις ναούς.
Αρχικά με την ίδρυση του Μοναστηριού κτίστηκε ο εγγεγραμμένος σταυροειδής μετά τρούλλου, ναός του Αγίου Ηρακλειδίου. Βόρεια του ναού αυτού, αρχές του 12ου αι. κτίστηκε ο καμαροσκεπής μονόχωρος ναός του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή. Στη βόρεια πλευρά του ναού Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή, είναι κτισμένο το Λατινικό παρεκκλήσιο, ένας μονόχωρος καμαροσκεπής ναός δίχως αψίδα.
Η Φραγκοκρατία η οποία αρχίζει το έτος 1191 μ.Χ. γίνεται απαρχή πολλών δεινών για τον Ορθόδοξο λαό της Κύπρου. Παρατηρήθηκε το φαινόμενο κατά την περίοδο αυτή, να κτίζονται δίπλα σε κάποιους Ορθόδοξους ναούς, Λατινικά παρεκκλήσια, για τον ευκολονόητο λόγο, του εκλατινισμού των Ορθοδόξων Ελλήνων της Κύπρου. Τέτοια περίπτωση είναι και το Λατινικό παρεκκλήσιο στον Καλοπαναγιώτη.
Το Λατινικό παρεκκλήσιο, αποκαλείται «παρεκκλήσιον του Ακαθίστου Ύμνου», γιατί είναι ζωραφισμένοι οι Οίκοι του Ακαθίστου Ύμνου, χωρίς αυτό να μαρτυρεί την ονομασία του παρεκκλησίου αυτού κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Δεν υπάρχει καμιά ιστορική πληροφορία για την ονομασία «παρεκκλήσιο του Ακαθίστου Ύμνου». Η ονομασία «παρεκκλήσιο του Ακαθίστου Ύμνου», δόθηκε ως δεύτερη ονομασία μετά τον 20ον αιώνα, από την τοιχογραφία με τους Οίκους του Ακαθίστου Ύμνου. Η θεματολογία των τοιχογραφιών, στο Λατινικό παρεκκλήσιο, είναι κατά κύριο λόγο αυτή που συνηθίζεται στους ναούς των Ορθοδόξων.
Στην προσπάθεια εκλατινισμού των Ορθοδόξων Ελλήνων της Κύπρου, συνέβαλαν και τα Λατινικά μοναχικά τάγματα τα οποία ήρθαν στην Κύπρο, όπως οι Βενεδικτίνοι, οι Δομινικανοί, οι Καρμελίτες, οι Ιωαννίτες, οι Φραγκισκανοί κ.ά.
Τα δύσκολα εκείνα χρόνια της Λατινοκρατίας στην Κύπρο (1191-1571 μ. Χ), ο Ορθόδοξος λαός της Κύπρου υπέμεινε πολλά δεινά. Υπήρξε βίαιη αρπαγή της περιουσίας της Ορθόδοξης Εκκλησίας, καθώς και προσπάθεια να εκλατινιστεί ο Ορθόδοξος λαός της Κύπρου. Με την Bulla Cypria το έτος 1260 μ.Χ., ο Πάπας Αλέξανδρος ο Δ΄, κατάργησε τον Ορθόδοξο Αρχιεπίσκοπο και οι Ορθόδοξοι Επίσκοποι περιορίστηκαν σε τέσσερις.
Με την κληρικολαϊκή συνέλευση των Λατίνων ‘’επισκόπων’’ το έτος 1200 μ.Χ. και την αντίστοιχη της Αμμοχώστου το έτος 1222 μ.Χ., έγινε προσπάθεια να υπαχθούν οι Ορθόδοξοι Επίσκοποι, στους Λατίνους ‘’επισκόπους’’.
Στην Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή στο Λατινικό παρεκκλήσιο, είναι εικονογραφημένη η κατακλείδα των Οίκων του Ακαθίστου, ο 24ος Οίκος, με τη σκόπιμη διαφορά ότι, σ’ αυτή την τοιχογραφία είναι ζωγραφισμένοι Λατίνοι ‘’επίσκοποι’’. Εκ παραδρομής έχουν ζωγραφιστεί;
Μη λησμονούμε ότι κατά την περίοδο που είχε ζωγραφιστεί το Λατινικό παρεκκλήσιο, είχε εγκαταταβιούντας Ορθόδοξους μοναχούς το μοναστήρι και ο Ηγούμενος, καθώς και οι μοναχοί παρακολουθούσαν την σταδιακή αγιογράφησή του. Σίγουρα θα παρατηρούσαν ότι η κατακλείδα του Ακαθίστου, ο 24ος Οίκος «Ω Πανύμνητε Μήτερ», εζωγραφείτο με Λατίνους ‘’επισκόπους’’.
Επίσης η Θεοτόκος σε αυτή την τοιχογραφία, παριστάνεται ένθρονος να κρατεί τον Χριστό και γυρνώντας εκ δεξιών προς τους Λατίνους ‘’επισκόπους’’, ενώ εξ αριστερών παριστάνονται μοναχοί Ορθόδοξοι, με μοναχικό κουκούλιο των Ορθοδόξων μοναχών.
Στην τοιχογραφία αυτή ο Χριστός παριστάνεται σε «φοβική κίνηση αποστροφής», από τους Ορθοδόξους μοναχούς. Ο συνδυασμός αυτός, Λατίνων ‘’επισκόπων’’ και Ορθοδόξων μοναχών σίγουρα προβληματίζει για τη σκοπιμότητα εικονογράφησής των.
Αποτελεί «ζωγραφικό οξύμορο» ή απλά καταγράφει την προσπάθεια εκλατινισμού των Ορθοδόξων Ελλήνων της Κύπρου. «Δήλον και τούτο εστί, του ζοφώδους των Λατίνων δόλου». Το σκοπούμενο ήταν, ο εκλατινισμός των Ορθοδόξων Ελλήνων της Κύπρου.
Γιατί όμως έχει ζωγραφίσει Λατίνους ‘’επισκόπους’’; Να προστρέξει κανείς σε ανάλογη τοιχογραφία στη λεγόμενη Δύση; Είναι γνωστό ότι ο Ακάθιστος Ύμνος, ζωγραφείται και ψάλλεται μόνο στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Ο αγιογράφος έχει ζωγραφήσει δεξιά και αριστερά της Παναγίας και του Χριστού αντίστοιχα Λατίνους ‘’επισκόπους’’ και Ορθοδόξους μοναχούς. Λατινικά πρότυπα δεν υπάρχουν στο θέμα τούτο.
Όπως αναφέρεται, τόσο από τους κατοίκους του Καλοπαναγιώτη, οι οποίοι διασώζουν προφορική μαρτυρία, όσον και από την επίσημη ιστοσελίδα του Καλοπαναγιώτη, οι Ορθόδοξοι μοναχοί εκδιώχθηκαν από το Μοναστήρι, όπως είχε επισυμβεί και στην Ιερά Μονή Σταυροβουνίου, όπου οι Ορθόδοξοι μοναχοί εκδιώχθηκαν και κατοίκησαν για κάποιο χρονικό διάστημα Βενεδικτίνοι μοναχοί.
Προφορικές μαρτυρίες κατοίκων αναφέρουν ότι οι εκδιωχθέντες Ορθόδοξοι μοναχοί, κατέφυγαν στον μικρό ναό του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, που βρίσκεται σε μια βουνοκορφή, δυτικά του Καλοπαναγιώτη, λίγο πιο ψηλά από τον μικρό ναό των Αγίων Σεργίου και Βάκχου. Το τοπωνύμιο «Τζιελλιά» (Κελλιά), στην περιοχή αυτή έρχεται να επιβεβαιώσει την διασωθείσα προφορική παράδοση.
Όσον αφορά τον ισχυρισμό ότι το Λατινικό παρεκκλήσιο εκτίσθη «στα πλαίσια της συνύπαρξης των δύο δογμάτων», μετά την ψευδενωτική σύνοδο Φερράρας – Φλωρεντίας, του έτους 1439 μ.Χ., τούτο αποτελεί ιστορική παραγνώριση, τόσο της καταπίεσης των Ορθοδόξων από μέρους των Λατίνων, όσο και της δόλιας προσπάθειας για εκλατινισμό των Ορθοδόξων.
Αν ο λόγος που είχαν κτιστεί τα λεγόμενα Λατινικά παρεκκλήσια ήταν τούτος, οι επιγραφές θα είχαν γραφεί στην λατινική γλώσσα καθώς και η θεματολογία των τοιχογραφιών θα ήταν ανάλογη. «Δήλον και τούτο εστί, του ζοφώδους των Λατίνων δόλου».
