Τροφή στην σκέψη: Ποια γλώσσα μιλούσαν οι Ρωμαίοι;

(γράφει ο Οδυσσεύς)

Αν παρατηρήσουμε τον σημερινό άνθρωπο, θα δούμε ότι όλοι θεωρούν προτέρημα για κάποιον το να ομιλεί και να κατανοεί πολλές γλώσσες. Αυτό τον βοηθά στο να μπορεί να συνδιαλέγεται με μεγάλο αριθμό συνανθρώπων του και έτσι να διευκολύνεται η επικοινωνία μεταξύ των λαών, η τέχνη, ο πολιτισμός, ή το εμπόριο κ.α. Καθένας όμως έχει μία γλώσσα την οποία  μαθαίνει από την νηπιακή του ηλικία και η οποία αποτελεί για αυτόν την μητρική του γλώσσα. Οι Έλληνες π.χ. έχουν ως μητρική τους γλώσσα την ελληνική, ενώ οι Αλβανοί την αλβανική.  Κάποιοι μάλιστα μεγαλώνουν έχοντας όχι μία, αλλά δύο μητρικές γλώσσες και αυτό συμβαίνει όταν στην οικογένειά τους κατά την βρεφική τους ηλικία, ομιλούνταν δύο γλώσσες ταυτόχρονα, όπως π.χ. συμβαίνει στους Έλληνες Βλάχους που μιλούν εκτός από τα ελληνικά και τα βλάχικα, ή στους Έλληνες Αρβανίτες, που μιλούν και τα συνηθισμένα ελληνικά και τα αρβανίτικα.

Κλασσικό παράδειγμα διγλωσσίας, είναι η αρχαία Ρώμη, στην οποία εκτός από τα ελληνικά που ήταν η κύρια γλώσσα εκείνων που έχτισαν την Ρώμη από μεγάλο μέρος του πληθυσμού χρησιμοποιούνταν και η λατινική η οποία κυρίως ήταν η γλώσσα εκείνων που κατοικούσαν στο γειτονικό Λάτιο ενώ πολλοί από αυτούς κατοικούσαν και στα περίχωρα της Ρώμης.

Σήμερα διάχυτος είναι η άποψη ότι οι Ρωμαίοι είχαν ως πρώτη και μοναδική γλώσσα τους τα λατινικά και όσοι τυχόν ομιλούσαν και ελληνικά, τα έμαθαν διότι δήθεν μετά το 146 π.Χ. που η Ρωμαίοι κατέλαβαν την Ελλάδα, οι Έλληνες τους «εκπολίτισαν» και στα πλαίσια του εκπολιτισμού τους οι Ρωμαίοι έμαθαν και τα ελληνικά. Είναι όμως αυτό αλήθεια, ή μήπως λέγεται για λόγους σκοπιμότητος από κάποιους που θέλουν να διαφοροποιήσουν τους Ρωμαίους από τους Έλληνες; Ας δούμε και ας αξιολογήσουμε κάποιες παραμέτρους που δεν επιδέχονται αμφισβήτηση και μετά βγάζουμε τα συμπεράσματά μας:

1. Εν πρώτοις η Ρώμη σύμφωνα και με την παράδοσή της, χτίστηκε την εποχή του εποικισμού της Magna Grecia, από εποίκους Αρκάδες, Λακεδαιμονίους και κατοίκους της παρακειμένης Alba Longa που ήταν κυρίως απόγονοι των κατοίκων της Τροίας (δηλ. Έλληνες) τους οποίους οδήγησε εκεί ο Αινείας μετά την καταστροφή της Τροίας. Το όνομα που εδόθη στην πόλη από εκείνους που την έχτισαν ήταν «Ρώμη» που είναι μία λέξη καθαρά ελληνική, αλλά και η ελληνική είναι η μοναδική γλώσσα στην οποία η λέξη «Ρώμη» έχει κάποια σημασία (= ισχύς, δύναμις).
2. Όταν ένας στρατός καταλάβει με πόλεμο μία χώρα, το αναμενόμενο φυσικό επακόλουθο είναι να προβεί σε βιαιότητες, λεηλασίες και λαφυραγώγηση και αυτό ήταν και η πρακτική της εποχής εκείνης. Το να σκεφθούμε ότι οι Ρωμαίοι ήρθαν στην Ελλάδα το148 π.Χ. καi έως το 146 π.Χ. την κατέλαβαν και στην συνέχεια πήραν την γλώσσα των κατακτημένων και την πήγαν στην Ρώμη όπου την έμαθαν στους Ρωμαίους, δεν φαίνεται και τόσο πιστευτό. Φαντάζομαι ότι αν οι τότε νικητές επέστρεφαν στην πατρίδα τους και τους ρωτούσαν οι πατριώτες τους: «τί λάφυρα μας φέρατε από την Ελλάδα», δεν θα τους ικανοποιούσαν και τόσο αν τους έλεγαν: «σας φέραμε μία γλώσσα την οποία πρέπει να μάθετε».
3.  Ο πρώτος Ρωμαίος συγγραφέας και πατέρας της λατινικής γραμματολογίας, ήταν Έλληνας, ονόματι Λίβιος Ανδρόνικος και ήλθε στην Ρώμη ως αιχμάλωτος το 272 π.Χ. δηλαδή 130 χρόνια πριν οι Ρωμαίοι καταλάβουν την Ελλάδα. Διεμόρφωσε την γραπτή ρωμαϊκή γλώσσα και μετέφρασε τον Όμηρο, τον οποίο χρησιμοποίησε σαν εγχειρίδιο διδασκαλίας της λατινικής και της ελληνικής γλώσσας, για τους Ρωμαίους μαθητές του. Μετέφρασε και άλλα ελληνικά έργα και έγραψε το πρωτότυπο πολλών ακόμη ρωμαϊκών θεατρικών έργων και ποιημάτων.
4. Οι δύο πρώτοι Ρωμαίοι ιστορικοί, ο Fabius Pictor και ο Cincius Alimentus περί το 200 π.Χ. έγραψαν τις ιστορίες τους μόνο στην ελληνική και όχι στη λατινική γλώσσα. Τούτο διότι την εποχή εκείνη που είναι αρκετά πριν την κατάληψη των ελληνικών πόλεων, οι Ρωμαίοι γνώριζαν καλώς την ελληνική γλώσσα, που ήταν κυρίως η γλώσσα των γραμμάτων. Ασφαλώς οι Ρωμαίοι συγγραφείς έγραψαν την ιστορία τους για να την διαβάσουν οι Ρωμαίοι και συνεπώς είναι εύλογο το να σκεφτεί κάποιος ότι οι Ρωμαίοι γνώριζαν τα ελληνικά.

Καθίσταται συνεπώς σαφές, ότι οι Ρωμαίοι δεν έμαθαν τα ελληνικά επειδή τους «εκπολίτισαν» οι Έλληνες, αλλά τα μιλούσαν πολύ παλαιότερα και μάλιστα από την εποχή της ιδρύσεως της Ρώμης. Αν ήταν εύκολο ο κατακτημένος να μάθει γράμματα στον κατακτητή, τότε γιατί δεν έμαθαν ελληνικά και στους Τούρκους που κατέκτησαν την Ελλάδα και έμειναν εδώ σχεδόν 500 χρόνια;

Ο καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης αείμνηστος π. Ιωάννης Ρωμανίδης, στο πανεπιστημιακό του σύγγραμμα «Ρωμηοσύνη» αναφέρει πλείστα όσα στοιχεία και πηγές από όπου καθίσταται εμφανής η σχέση των Ρωμαίων με την λατινική και την ελληνική γλώσσα ( Ι. Ρωμανίδου, Ρωμηοσύνη, εκδόσεις Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2002).

Η λατινική γλώσσα μέχρι το 100 π.Χ. .ήταν μία φτωχή βουκολική γλώσσα ακατάλληλη για την διατύπωση ανωτέρας διανοήσεως εννοιών και ιδεών. Ο Κικέρων που σαν μητρική του γλώσσα είχε την ελληνική αλλά και την λατινική, “προίκισε” την λατινική γλώσσα με 10.000 ελληνικές ρίζες, και έτσι μετέτρεψε τη λατινική γλώσσα σε γλώσσα παραδεκτού επιπέδου.

Η αγάπη των Ρωμαίων για τα ελληνικά γράμματα φαίνεται και από άλλα γεγονότα, όπως εκ του γεγονότος, ότι το 92 π.Χ. οι Ρωμαίοι, ευρισκόμενοι σε πόλεμο με τους Λατίνους, έκλεισαν όλες τις λατινικές σχολές που υπήρχαν στη Ρώμη και επέτρεπαν τη φοίτηση των Ρωμαίων μόνο στα ελληνικά σχολεία της Ρώμης.

Επίσης δεν νοούνταν ως μορφωμένος κάποιος Ρωμαίος αν δεν φοιτούσε και σε σχολεία των Αθηνών.

Στη ρωμαϊκή Σύγκλητο ομιλείτο η ελληνική γλώσσα, χωρίς να υπάρχει κάποιος διερμηνέας για τη λατινική, διότι ήτο αδιανόητο να μη γνωρίζει κάποιος την ελληνική γλώσσα. Πολλοί επίσης αυτοκράτορες, έγραψαν σπουδαία λογοτεχνικά έργα αποκλειστικά σε ελληνική γλώσσα, με κύριο παράδειγμα τον Μάρκο Αυρήλιο και τον Ιουλιανό.

Την εποχή του Χριστού η κύρια γλώσσα στη Ρώμη ήταν η ελληνική, ο δε Απόστολος Παύλος θέλοντας να επικοινωνήσει με τις λαϊκές μάζες της Ρώμης, έγραψε τις προς Ρωμαίους Επιστολές του σε γλώσσα ελληνική. Αυτό και μόνο είναι απόδειξη ότι οι λαϊκές ρωμαϊκές μάζες κατανοούσαν καλά την ελληνική γλώσσα και μάλιστα καλύτερα από την λατινική. Ο Απόστολος Παύλος ήταν Ρωμαίος Πολίτης και πολύ μορφωμένος και αν οι Χριστιανοί της Ρώμης κατανοούσαν καλύτερα τα λατινικά από τα ελληνικά, δεν είχε παρά να τους τα γράψει στα λατινικά. Έγραψε όμως στα ελληνικά.

Πέραν τούτου μέχρι το τέλος του 4ου αιώνος μ.Χ. η Θεία Λειτουργία στους χριστιανικούς ναούς γίνονταν αποκλειστικά στην ελληνική γλώσσα, ενώ η λατινική εισήχθη στην Θεία Λειτουργία, περίπου 50 χρόνια από όταν υπό του μεγάλου Κωνσταντίνου μεταφέρθηκε η πρωτεύουσα του Ρωμαϊκού κράτους, από τη Ρώμη στην Νέα Ρώμη (Κωνσταντινούπολη).

Εκεί στην νέα Ρώμη, μεταφέρθηκε ΟΛΟΚΛΗΡΗ η αρχαία Ρώμη, με την Σύγκλητο και την λοιπή Διοίκηση και όλες τις κρατικές υπηρεσίες, καθώς επίσης και σχεδόν ολόκληρο τον πληθυσμό. Εκείνη την εποχή η αρχαία Ρώμη αριθμούσε πάνω από 500.000 κατοίκους, από τους οποίους στην περιοχή της αρχαίας Ρώμης παρέμειναν περίπου 40.000, ενώ σε 50 περίπου χρόνια είχαν απομείνει περίπου 20.000 άνθρωποι.

Εννοείται ότι στην νέα τους πατρίδα οι Ρωμαίοι εξακολουθούσαν να ομιλούν την γλώσσα τους, τα «ρωμαίικα» και εξακολουθούν να τα ομιλούν ακόμη και σήμερα, όπως επίσης εξακολουθούν να αυτοαποκαλούνται Ρωμαίοι ή Ρωμιοί, ενώ οι Τούρκοι εξακολουθούν να τους αποκαλούν «Ρούμ».

Τα τελευταία 200 χρόνια όμως, αλλά κυρίως τα τελευταία 100 χρόνια, η ελληνική κοινωνία υφίσταται κυριολεκτικά πλύση εγκεφάλου, ώστε να αποδεχθεί ανεπιφύλακτα και τελειωτικά, ότι η γλώσσα των Ρωμαίων ήταν αποκλειστικά η λατινική, τα δε ελληνικά μιλούσαν μόνον εκείνοι που είχαν «εκπολιτισθεί» από τους Έλληνες μετά την κατάληψη της Ελλάδος.

Παράλληλα εξελίσσεται και το σενάριο της μακεδονικής γλώσσας, σύμφωνα με το οποίο οι αρχαίοι Μακεδόνες μιλούσαν μακεδονικά και αν κάποιοι από αυτούς γνώριζαν και τα ελληνικά, ήταν διότι η ελληνική γλώσσα την εποχή εκείνη ήταν παγκόσμια γλώσσα και έπρεπε να την μαθαίνουν, όπως ακριβώς σήμερα μαθαίνουν τα αγγλικά. Σε πολλούς ακούγεται κάπως παράξενα αυτό, αλλά μετά από 100 χρόνια δεν θα ακούγεται και τόσο παράξενα, όπως ακριβώς δεν ακούγεται σήμερα παράξενα το να λέει κάποιος ότι η πρώτη γλώσσα των Ρωμαίων, τα ρωμαίικα, ήταν τα λατινικά.

Οδυσσεύς