ΚΩΣΤΑΣ ΔΟΥΚΑΣ : ΟΜΗΡΟΣ-ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ … Ὁ Ὃμηρος δέν φαίνεται νά γνωρίζει τήν «θυσία» τῆς ᾽Ιφιγένειας στήν Αὐλίδα
ΕΝΩ ΤΟΥ ΔΙΝΕΤΑΙ Η ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΝΑ ΑΝΑΦΕΡΘΕΙ ΣΤΟ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟ ΑΥΤΟ, ΜΑΣ ΜΙΛΑΕΙ ΓΙΑ ΟΚΤΩ ΣΠΟΥΡΓΙΤΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΑΝΑ ΤΟΥΣ ΕΝΝΕΑ ΠΟΥ ΕΦΑΓΕ ΕΝΑ ΦΙΔΙ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΡΗΣΜΟ ΤΟΥ ΚΑΛΧΑΝΤΟΣ
11ον
Σέ ὃλο τον κόσμο, καί στήν ῾Ελλάδα φυσικά, ὃλοι γνωρίζουν ὃτι λόγω ἂπνοιας ὁ ἀρχιστράτηγος τῶν Ἀχαιῶν, Δαναῶν καί Ἀργίων Ἀγαμέμνων θυσίασε τήν κόρη του Ἰφιγένεια στήν Αὐλίδα γιά νά ἐξευμενίσει τούς θεούς, ὣστε νά ἐπιτρέψουν στό παμμέγιστο στράτευμα τῶν 132.000 ὁπλιτῶν καί ναυμάχων πού ἐπέβαιναν σέ 1.186 πλοῖα (στοιχεῖα τῆς Ἰλιάδος, ραψωδία Β) νά ἀποπλεύσουν γιά τήν Τροία. Αὐτή εἶναι ἡ ἐκδοχή τῶν τραγικῶν ποιητῶν (Εὐριπίδης). Ὁ μόνος πού ἀγνοεῖ το σοβαρό αὐτό περιστατικό εἶναι ὁ πολύ παλαιότερος Ὃμηρος, στήν ἐποχή τοῦ ὁποίου ὑποτίθεται ὃτι συνέβη αὐτό. Καί μάλιστα, ἐνῶ τοῦ δίνεται ἡ εὐκαιρία νά μιλήσει γι᾽αὐτό, ὂχι μόνο δέν τό ἀναφέρει, ἀλλά παραθέτει στήν ραψωδία Β τῆς Ἰλιάδος μία ἐντελῶς διαφορετική ἐκδοχή, πού ἐκπλήσσει.
Καί βέβαια ὁ Εὐριπίδης, μέ τήν μοναδική ὁλοκληρωμένη τραγωδία του Ἰφιγένεια ἐν Αὐλίδι δέν ἀφήνει νά πλανᾶται τό ἐνδεχόμενο ὃτι οἱ Ἓλληνες ἒκαναν ἀνθρωποθυσίες, διότι τήν τελευταία στιγμή ἡ Ἰφιγένεια πρίν πεθάνει, ἀναρπάζεται ἀπό τήν θεά Ἀρτέμιδα. Ἀς δοῦμε ὃμως τί ἀκριβῶς λέει ὁ Ὃμηρος γιά τά συμβάντα στήν Αὐλίδα. Ὁ Ἀγαμέμνων σέ συνέλευση τοῦ στρατεύματος, παροτρύνει τούς Ἀχαιούς νά παρατήσουν τόν πόλεμο καί νά ἐπιστρέψουν στά σπίτια τους, ἀπογοητευμένος γιά τόν μεγάλο χρόνο πού πέρασε (9 ἒτη) χωρίς νά μπορέσει νά καταλάβει τό Ἲλιον. Καί ἐνῶ τό στράτευμα εἶναι ἓτοιμο νά λακίσει μετά τήν παρότρυνση αὐτή, ἐμφανίζεται ὁ Ὀδυσσέας, ὁ ὁποῖος ἁρπάζει τό σκῆπτρο ἀπό τά χέρια τοῦ Ἀγαμέμνονος, σκῆπτρο δοσμένο ἀπό τόν Δία, καί ἐπιδεικνύει τίς μεγάλες ἡγετικές του ἱκανότητες. Τρέχει ἀνάμεσα στόν στρατό γιά νά σταματήσει τούς ὑποχωροῦντες Ἀχαιούς, τούς προειδοποιεῖ ὃτι ὁ λαοποιμενάρχης τούς προτρέπει τώρα νά γυρίσουν στίς γυναῖκες τους καί στά παιδιά τους γιά νά τούς δοκιμάσει, ἀλλά μετά θά τούς τιμωρήσει. Ἰδοῦ οἱ στίχοι σέ ἒμμετρη μετάφραση του γράφοντος:
Ἀλλά βαστάτε, φίλοι μου, γιά λίγο χρόνο ἀκόμη,
μέχρι νά μάθουμε ἀν σωστά ἐμάντεψε ὁ Κάλχας.
Γιατί τοῦτο γνωρίζουμε καλά καί εἶστε ὃλοι
μάρτυρες, ὃσοι γλύτωσαν τίς μοῖρες τοῦ θανάτου.
Σάν νἀ ᾽ταν χθές ἢ καί προχθές τῶν Ἀχαιῶν οἱ νῆες
πού στήν Αὐλίδα ἒφθασαν κοντά στούς Τρῶες φθάνοντας
κι ἐμεῖς στήν κρήνη γύρωθε, στούς ἱερούς βωμούς
στούς ἀθανάτους κάναμε τέλειες ἑκατόμβες,
κάτω ἀπό πλάτανο καλό, ἀγλαό ὓδωρ ἒρρεε.
Σημάδι μέγα ἐφάνη ἐκεῖ, φίδι κοκκινωπό
φριχτό, πού ὁ Ὀλύμπιος τό ἒφερε στό φῶς,
ἀπ ᾽τόν βωμό ξεπήδησε, στόν πλάτανο ὁρμᾶ.
Ἐκεῖ στρουθίου νεοσσοί ἦσαν, νήπια τέκνα,
στοῦ κλάδου τό ἀκρότατο, στά φύλλα ζαρωμένοι,
ὀκτώ, καί ἡ μητέρα τους ἐνάτη πού τά γέννησε.
Ἐκεῖνο τούς κατέφαγε, καθώς αὐτοί τσιρίζανε
κι ὀδυρομένη πέταε πάνω ἀπ᾽ τά τέκνα ἡ μάνα.
Τότε τό φίδι μ᾽ἑλιγμό τῆς πιάνει τήν φτερούγα
καθώς θρηνούσε κι ἒφαγε αὐτή καί τά στρουθία
κι ὁ Κάλχας παρευθύς θεῶν βουλές πῆρε νά λἐγη:
……………………………………………………………….
«Ὃπως τό φίδι ἒφαγε τά τέκνα τοῦ στρουθίου,
ὀκτώ κι ἡ μάνα ἒνατη, ἐκείνη πού τά γέννησε,
ἒτσι κι ἐμεῖς τόσες χρονιές θά μαχηθοῦμε πέρα
καί τήν δεκάτη θα παρθεῖ ἡ Τροία ἡ εὐρύδρομη».
Δίνεται ἐδῶ ἡ εὐκαιρία στόν Ὃμηρο νά μιλήσει γιά τήν δῆθεν θυσία τῆς Ἰφιγένειας, ἀλλά αὐτός μιλάει γιά ὀκτώ σπουργίτια καί τήν σπουργιτίνα τους ἐνάτη. Κανονικά θά ἒπρεπε ὁ Ὀδυσσέας νά ἐπιπλήξει τούς Ἀχαιούς πού λακίζουν καί νά τούς πεῖ: Ἐδώ ὁ βασιλιάς θυσίασε τήν ἀγαπημένη του κόρη, τήν Ἰφιγένεια, καί σεῖς, καί σεῖς θέλετε νά φύγετε; Ὃμως δέν συμβαίνει αυτό.
Ἐντάσσεται καί τό περιστατικό τοῦτο στόν κυκεῶνα τῆς παραπληροφόρησης γύρω ἀπό τόν Ὃμηρο, ὁ ὁποῖος ἐπί πλέον μᾶς πληροφορεῖ ὃτι ὁ Ἀγαμέμνων δέν εἶχε κόρη Ἰφιγένεια, ἀλλά Ἰφιάνασσα. Μᾶς τό λέει ὁ ἲδιος ὁ Ὃμηρος. Σ᾽αὐτό συμφωνεῖ καί ὁ Σοφοκλῆς. Τρεῖς κόρες εἶχε ὁ Ἀγαμέμνων, τήν Ἰφιάνασσα, τήν Χρυσοθέμιδα καί τήν Λαοδίκη. Μία ἀπό αὐτές προξένευε στόν Ἀχιλλέα, ὃποια ἢθελε, γιά νά ἐξευμενίσει τόν θυμό του καί νά ξαναπολεμήσει τούς Τρῶες.
Ἀλλά ἀπό τήν ραψωδία Β ἐντυπωσιάζεται κανείς διαβάζοντας γιά τίς διακριτές ἱκανότητες τοῦ Ὀδυσσέα, πού τόν ἀναδεικνύουν ἀληθινό πρωτοήρωα στήν Τρωική Ἐκστρατεία. Ἡ κατάσταση ἒχει ἐκφύγει παντελῶς ἀπό κάθε ἒλεγχο καί ὁ Ὀδυσσέας εἶναι ὁ μόνος πού ἐνεργεῖ σάν αὐτόκλητος ἐντολοδόχος τῆς Ἣρας καί τῆς Ἀθηνᾶς, ἐπαναφέροντας στό πεδίο τῆς μάχης τούς Ἀχαιούς. Χρησιμοποιεῖ ἀπειλή καί βία γιά νά συγκρατήσει τά πλήθη καί ξυλοκοπεῖ ἀλύπητα μπροστά στό στράτευμα τόν ἀμετροεπῆ Θερσίτη χτυπῶντας τον μέ τό ἁρπαγμένο σκῆπτρο. Ὃλοι πλέκουν τό ἐγκώμιό του καί ὁ ἲδιος ἒχει πολλά κοσμητικά ἐπίθετα τῶν ἱκανοτήτων του, ἐνῶ ὃλοι οἱ ἂλλοι ἣρωες, συμπεριλαμβανομένου καί τοῦ Ἀχιλλέα, ἒχουν ἓνα ἢ δύο. Ἀποκαλεῖται ὁ Ὀδυσσέας ὡς πολύμητης (πολύ συνετός), Διί μῆτιν ἀτάλαντος (ἲσος μέ τόν Δία στήν σύνεση), πολυμήχανος (πολυμήχανος), δίος (θεϊκός), πτολίπορθος (καστροπορθητής), κτίλος (μπροσταρόκριος), τλήμων (ὑπομονητικός), διογενής (διογένητος), πολύτλας (πολύπαθος), πολύαινος (πολυύμνητος), μέγα κύδος Ἀχαιῶν (μεγάλη δόξα τῶν Ἀχαιῶν), δουρικλειτός (ἒνδοξος στό δόρυ), ἀντίθεος (ἰσόθεος), ταλασίφρων (καρτερικός), ἐσθλός (γενναῖος) καί πλεῖστα ἂλλα ἀκόμη κοσμητικά ἐπίθετα. Ὁ Ἀχιλλέας ἒχει δύο μονάχα κοσμητικά ἐπίθετα. Εἶναι ὠκύς (γρήγορος) καί ποδάρκης (ταχύπους). Ὃλοι οἱ ἂλλοι ἣρωες εἶναι ἁπλῶς… κομπάρσοι!
Ὃλες αὐτές οἱ πληροφορίες, πού προκύπτουν ἀπό τά ἒπη καί μόνο, ἐνισχύουν ἂλλη μία φορά τήν ἐκδοχή τῆς ταυτοπροσωπίας Ὁμήρου καί Ὀδυσσέα. Ἀκόμη καί ὁ Πλούταρχος παρατηρεῖ ὃτι ὁ Ὃμηρος παινεύει πολύ τόν Ὀδυσσέα.
(Συνεχίζεται)
